Teresa Dominik-Szeląg

 

Zespół Szkół Rolniczych

w T a r n o b r z e g u

 

 

 

 

 

Tworzenie szkolnego programu „pracy z uczniem zdolnym"

 

 

               Do każdej szkoły średniej trafiają uczniowie  o różnym poziomie intelektualnym, w różnym stopniu przygotowani do nauki. Zdolności, czy raczej możliwości intelektualne ucznia nie zawsze  uwidaczniają się na starcie.  Tak zwane zdolności, to w pewnym stopniu cechy wrodzone. O wiele większe znaczenie ma praca, dzięki której uczeń nabywa cenne umiejętności poznawcze. Ponieważ  jest to  praca ciężka,   to aby  ją wykonać  konieczna jest jej akceptacja  przez ucznia. Niezbędne są elementy zachęty. Zachętą z pewnością jest dobra ocena, ale większe znaczenie mają oznaki uznania w oczach nauczycieli, rodziców, koleżanek i kolegów, czyli całego środowiska.

               Na przykładzie naszej szkoły - Zespołu Szkół Rolniczych w Tarnobrzegu wiemy, że ogromną rolę w kreowaniu rozwoju ucznia mają olimpiady przedmiotowe. Na sukcesy w postaci startu w olimpiadzie można liczyć na ogół dopiero w dwóch ostatnich latach nauki szkolnej. Droga do sukcesu jest efektem długiego procesu, który w zasadzie rozpoczyna się na początku nauki 
w szkole średniej. Ogromnie ważne jest wczesne rozpoznanie  umiejętności podejścia ucznia do  nietypowego problemu. Rozwiązanie tych problemów wymaga pomocy  i  konsultacji ze strony  nauczyciela. Rodzi się wtedy specyficzny  związek między uczniem  i nauczycielem,  oparty na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Sam start w olimpiadzie  jest decyzją ucznia, ale to nauczyciel zachęca go do tego. Często uczeń ma chęci, ale nauczyciel  musi  mu uświadomić, że  jego wiedza  i  umiejętności  są wystarczające  do podjęcia  się tego zadania. Udział  w olimpiadzie  okręgowej  nie zawsze  oznacza sukces w postaci awansu na olimpiadę centralną. Taki sukces  może być udziałem tylko  kilkudziesięciu  najlepszych z całej Polski, Sam udział  i rozwiązanie chociażby  kilku zadań  czy problemów  postawionych tym najlepszym, jest już znaczącym  sukcesem ucznia  i nauczyciela  i tak należy go  traktować.

               Wprowadzenie  reformy systemu  oświaty, reformy  programowej nałożyło na  Zespoły nauczycielskie  nowe zadania, tworzenie statutów własnych jednostek, planów rozwoju szkoły, programów szkoły, wewnątrzszkolnych systemów oceniania, programów  wychowawczych a ostatnio  programów rozwoju zawodowego.

 

               Jednym z elementów programu szkoły jest program pracy z uczniem zdolnym, program pracy z uczniem  mającym  trudności w nauce, czy program  pracy z uczniem  zagrożonym niedostosowaniem społecznym.

Te prace zawsze były prowadzone w szkole, nie nadawano im nigdy miana programu i nigdy nie były opisane w formie  kolejnego dokumentu.

Żyjemy w dobie cywilizacji informacyjnej, nasi uczniowie niejednokrotnie przewyższają nas w zdobywaniu  informacji  w Internecie; należy więc te możliwości  i umiejętności wykorzystać. Nauczyciel specjalista  nie może  pozostać  w pracy z uczniem  - sam, ale konieczne jest współdziałanie  całego zespołu.

W tej sytuacji  tworzenie szkolnego programu  z uczniem zdolnym  jest działaniem  celowym. Punktem wyjścia do tworzenia  programu  pracy  z uczniem  zdolnym są zadania szkoły zapisane w Statucie.

 

Celem szkoły jest:

 

1.            Kształcenie i wychowanie przygotowujące do dalszej nauki  i pracy.

2.            Szkoła przygotowuje do wypełniania obowiązków rodzinnych, obywatelskich w oparciu o zasady demokracji, sprawiedliwości  i tolerancji.

3.            Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u uczniów  poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny  oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kultury.

 

Ustalane     też kryteria oceniania pracy zawodowej  nauczyciela i przyznawania nagród dyrektora szkoły.

 

Jak stworzyć program - jakie wykonać zadania:

 

Etap I    - Zadania, które wyznaczają pracę nad stworzeniem programu

 

zapoznanie z przepisami prawnymi dotyczącymi  pracy  z uczniem zdolnym,

ustalenie sposobów rozpoznania zdolności  ucznia,

opracowanie zasad tworzenia  indywidualnego programu rozwoju ucznia,

ciągłe doskonalenie technik  i metod pracy  z uczniem,

ustalenie form pracy  z uczniem w szkole  i  poza szkołą,

ustalenie zasad sprawowania  opieki nad uczniem /kierowanie jego rozwojem/,

zebranie opinii od rodziców i uczniów  na temat  projektowanych form  i metod pracy, zasad współdziałania,

opracowanie zawartości dokumentu lub sposoby  zapisu programu, zaplanowanie sposobu ewaluacji,

dokonanie analizy realizacji programu.

 

Skuteczność zrealizowania tych zadań zależy od bardzo wielu czynników a przede wszystkim od:

wyposażenia szkoły  i warunków pracy,

możliwości organizowania zajęć  pozalekcyjnych,

zasad finansowania szkoły przez organ prowadzący,

kwalifikacji  i zaangażowania nauczycieli,

możliwości współpracy z nauczycielami w ramach  zespołów przedmiotowych  i międzyprzedmiotowych,                      

możliwości współpracy z rodzicami,

dokładnego rozpoznania środowiska ucznia i wykorzystania wszystkich czynników, które mogą stymulować rozwój ucznia i od których może zależeć skuteczność pracy z uczniem zdolnym.

 

Według moich obserwacji, najważniejszy wpływ mają możliwości i chęci ucznia, rodzina i zaangażowanie nauczyciela.

 

               Istotny wpływ na  rozwój i pracę  z uczniem zdolnym ma zapewnienie dostępu do informacji   możliwość skorzystania  z różnorodnych źródeł w  szkole i w domu. Możliwość rozbudzania  zainteresowań  i ich dalszy  rozwój, zależą od zasobów finansowych szkoły  i rodziny. W przypadku naszej szkoły  i jedno i drugie jest jedną z przeszkód. Koszty prowadzenia zajęć w naszej szkole to głównie  praca społeczna  nauczycieli. Wypracowanie  i realizacja programu pracy z uczniem  zdolnym  o również zadanie dyrekcji  szkoły. Jakie zadania  moim zdaniem winny spoczywać  na dyrektorze szkoły?

 

opracowanie realnego programu  rozwoju szkoły,

 

ustalenie planu nauczania, w którym powinny być zapewnione  godziny do pracy pozalekcyjnej - pracy z uczniem zdolnym

 

przekonać organ prowadzący, że dodatkowe środki  na ten cel to dobra inwestycja w przyszłość /wykorzystać osiągnięcia/,

 

tworzenie nowoczesnej bazy dydaktycznej  w szkole we współpracy z organem prowadzącym,

 

 współdziałanie z radą rodziców w pozyskiwaniu środków na realizację zadań programu,

 

 prowadzenie promocji szkoły, prezentowanie osiągnięć uczniów,

 

 poszukiwanie sponsorów dla wybitnie uzdolnionych uczniów ; w tym stypendia.

 

               Jak powinna wyglądać praca nauczyciela z uczniem zdolnym, od czego należy zacząć. Wskaźnikiem przyszłych osiągnięć  i aktualnych zasobów jest wstępny pomiar dydaktyczny. Szczególne potrzeby ucznia uzdolnionego, jego chęć  i energia do pracy musi zostać właściwie zagospodarowana. Zagospodarować tak, aby zamiast zachęty nie wystąpiło zniechęcenie. Podczas pracy  z uczniem zdolnym nauczyciel  na pewno spotka się  z następującym problemem:

 

 

 jak zmobilizować do pracy?

 jak wzmocnić uczniowską motywację  i zaangażowanie?

 jak zaszczepić radość uczenia się?

 

               Wymaga to  ze strony nauczyciela przemyślanych decyzji, odpowiedniej  sztuki przekazywania  i dużo energii  w pokonywaniu  trudności  i przeszkód. Do naszej szkoły  na pewno nie przychodzą wielkie indywidualności, ale przychodzą uczniowie zdolni  i  pracowici. Te ich zdolności  i chęci  musimy wykorzystać.

Rozwijanie w szkole  pracy z uczniem  zdolnym wymaga jednak świadomego zaangażowania w ten proces wszystkich pedagogów, nie jest to sprawa tylko jednego nauczyciela przedmiotowca.

W praktyce  istnieją  cztery zasadnicze typy działań nastawionych na rozwijanie zdolności:

 

przyspieszanie rozwoju uczniów zdolnych,

wyposażenie ich w większy zasób wiedzy,

umożliwienie im uzyskania wiedzy o wyższym poziomie trudności, zgodnie z poziomem ich rozwoju intelektualnego, poziomu zdolności i uzdolnień,

kształtowanie u uczniów zdolnych, myślenia twórczego i rozwijania oryginalności.

 

               Każdy nauczyciel w swoich działaniach w pracy z uczniem zdolnym  powinien skoncentrować swoją  pracę  z uczniem, wykorzystując określony typ działania. Przyspieszenie rozwoju można osiągnąć poprzez indywidualizację nauczania, poszerzenie treści programowych i pozaprogramowych.

 

Stopień trudności zadań najlepiej uzyskać  poprzez zróżnicowanie  zakresu materiału  oraz metod uczenia. Jednym  ze sposobów rozwijania twórczego  i oryginalnego myślenia jest nauczanie  problemowe   - nauczanie takie rozwija szereg  operacji myślowych  typu analiza, synteza, porównanie  i uogólnienie.

               Celem wypracowania  realnego  programu pracy  z uczniem zdolnym w naszej szkole powinniśmy podjąć następujące zadania:

 

  1.          Zwracać uwagę na to, co mówi uczeń  i robić z tego  użytek, nie ma przecież głupich  pytań.

  2.          Kształtować u uczniów wiarę we własne  możliwości, motywować działania.

 3.           Unikać zakładania wyższości moralnej czy intelektualnej. Chwilowe niepowodzenia nie  muszą oznaczać  "końca świata".

  4.          Analizować  i minimalizować konflikty  między uczniami.

  5.          Pobudzać do zdobywania wiedzy na drodze  poszukiwań  a nie odtwórczo.

  6.          Utrzymywać w klasie atmosferę swobody a nie zagrożenia.

  7.          Pobudzać aktywność uczniów poprzez gry, eksperymenty, udział w projektach.

  8.          Nie dopuszczać do niepowodzeń uczniów - należy zawsze mieć dla nich czas.

  9.          Urozmaicać nauczanie, walczyć z nudą i apatią.

10.           Rozmowa z uczniami o sposobach uczenia się, doradzanie właściwych metod i środków.

11.           Kontaktowanie się w sprawach nauczania z innymi nauczycielami-wymiana doświadczeń.

12.           Być dobrym wzorem dla uczniów.

 

               Realizacja zadań współczesnej szkoły, przed którą stawia się wysokie wymagania w zakresie stymulowania rozwoju uczniów, wymaga ciągłej modernizacji i unowocześniania jej pracy.

Często posługujemy się fałszywym mniemaniem, że uczniami mającymi duże osiągnięcia nie trzeba się zajmować, bo są zdolni i dadzą sobie radę.  Nic bardziej błędnego. Opieka nad uczniem zdolnym powinna być w centrum zainteresowania społecznego, bo to wśród  nich są na pewno ci, którzy w przyszłości będą bardzo dobrymi pracownikami w różnych zawodach i na różnych stanowiskach.

 

Uwzględniając w swojej pracy  zasadę "równego poziomu", otaczamy opieką i interesujemy się uczniami słabszymi, zapominamy  o tych najlepszych, którzy mogą wznieść się ponad istniejący poziom.

Środowisko szkolne i nauczyciele mają duży wpływ   jak potoczą się losy zdolnego dziecka. We  wspomaganiu uczniów zdolnych w drodze do sukcesów, najważniejszym czynnikiem jest ustanowienie właściwego  poziomu  wymagań.

Pomagając uczniom w zdobywaniu wiadomości i umiejętności, oprócz angażowania sfery  intelektu - musimy pamiętać również  o roli sfery emocjonalnej.

Niepowodzenie jest nierozerwalnie związane  z przykrością, natomiast samodzielna pracy uwieńczona sukcesem, daje ogromne zadowolenie, wzmacnia siłę woli, potrzebną do pokonywania większych trudności, przyczyniając się tym samym do rozwoju zdolności.

Nauczyciel powinien przestrzegać, aby jego wymagania były dla uczniów jasne i nie przekraczały ich możliwości. Należy unikać łatwizny, lecz z drugiej strony nie wolno stawiać celów nieosiągalnych.

 

 

 

 

Wykaz  literatury:

 

 

1.            Redakcja naukowa- Krzysztof Polak        - "Dyrektor i szkoła - wspomaganie rozwoju ucznia" - Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego  - 2001r.

 

2.            Jan Jakóbowski       - "Optymalizacja sytuacji szkolnej uczniów" - Wydawnictwo uczelniane Akademii Bydgoskiej -
2000 r.

 

3.         Nowak Cz, - "Uczeń zdolny -Rozpoznanie zdolności i uzdolnień dzieci i młodzieży" -IKN ODN
            Jelenia Góra - 1988r,